Το συμπόσιο διοργάνωσε η Πολιτιστική Εταιρεία Επιμενίδης σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης και το Μεσογειακό Κέντρο Ικανοτήτων Αγροδιατροφής (MACC) με στόχο την προβολή του προϊόντος και την περαιτέρω ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από το χαρούπι. «Ψυχή» του εγχειρήματος η Κορίνα Μηλιαράκη
Γράφει ο Θοδωρής Βασιλείου
Οι μούσες σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ήταν θεότητες που προστάτευαν την λογοτεχνία , την επιστήμη και τις τέχνες. Κατα καιρούς ανα την ιστορία , ο όρος μούσα χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την γυναικεία φιγούρα που ενέπνευσε κάποιους σπουδαίους δημιουργούς στο καλλιτεχνικό τους έργο.
Μούσες σε ατομικό επίπεδο δεν έπαψαν να υπάρχουν ποτέ, όμως οι μούσες που εμπνέουν ένα ολόκληρο συλλογικό υποκείμενο, είναι ένα σπάνιο και ιδιαίτερα αξιόλογο φαινόμενο. Η Κορίνα Μηλιαράκη αποτελεί μια τέτοια σπάνια περίπτωση. Ιδρύτρια της «Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου Επιμενίδης», με σπουδαίο πολιτιστικό έργο τις τελευταίες δεκαετίες, δεν ξεστράτισε ποτέ από τους αρχικούς της οραματικούς στόχους. Στο διήμερο συμπόσιο 9 και 10 Οκτωβρίου έγινε το άλμα από το όραμα στην υλοποίηση του. Αντήχησε σε ολόκληρη την Κρήτη ο ήχος από την επαναλειτουργία των μηχανημάτων του παλιού χαρουπόμυλου (που αποτελεί την έδρα του πολιτιστικού φορέα «Επιμενίδης»).
Ο χαρουπόμυλος στο πανέμορφο παραλιακό χωριό Πάνορμο είχε να λειτουργήσει τον εξοπλισμό του από το 1966 και παρέμενε ένα βουβό μνημείο της ξεχασμένης βιομηχανικής μας κληρονομιάς. Σήμερα ανοίγεται πλέον ο δρόμος για την Μουσειακή και όχι μόνο αξιοποίηση του.
Έπειτα από ένα πολυετή δρόμο ευαισθητοποίησης του κοινού και των κέντρων λήψης αποφάσεων, με μεγάλο αριθμό ενεργειών και εκδηλώσεων, φθάσαμε στο Διήμερο Συμπόσιο Χαρουπιού 9-10 Οκτωβρίου.
Το συμπόσιο διοργάνωσε η Πολιτιστική Εταιρεία Επιμενίδης σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης και το Μεσογειακό Κέντρο Ικανοτήτων Αγροδιατροφής (MACC) με στόχο την προβολή του προϊόντος και την περαιτέρω ευαισθητοποίηση του κοινού γύρω από το χαρούπι.
Στην εκδήλωση έγιναν σημαντικές επιστημονικές ανακοινώσεις εκπροσώπων των συνεργαζόμενων φορέων και Πανεπιστημιακών ιδρυμάτων.
Παρουσιάστηκε η μελέτη του γονιδιώματος του χαρουπιού της Κρήτης, ανοίγοντας τον δρόμο για την κατοχύρωση της κρητικής ποικιλίας. Αναδείχθηκαν επίσης όλες τις πτυχές της χρήσης του χαρουπιού λεπτομερώς, καθώς και η αδιαμφισβήτητη διατροφική του αξία.
Όπως μας επισήμανε η κ. Κορίνα Μηλιαράκη, «τώρα ανακαλύπτουμε το χαρούπι, αφού τα προηγούμενα χρόνια εξαγόταν μόνο ο σπόρος του και ο υπόλοιπος καρπός χρησιμοποιούνταν ως ζωοτροφή. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι αποτελεί, το τρόφιμο που έσωσε την Κρήτη (και άλλες περιοχές) από τον λιμό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, λειτουργώντας ως υποκατάστατο των σιτηρών.
Σήμερα, ωστόσο, επανέρχεται στο προσκήνιο λόγω της αναγνώρισης της υψηλής του διατροφικής αξίας. Έχουμε ξεκινήσει μια σειρά δράσεων για την αποκατάσταση της αξίας της χαρουπιάς και την ανάδειξη της διατροφικής της αξίας που είναι τόσο σημαντική ώστε να συμβάλλει καθοριστικά σε μια άλλου τύπου ανάπτυξη.
Συνδέεται άρρηκτα με τον πρωτογενή τομέα και τον διατροφικό μας πολιτισμό. Μέσα από την προσπάθειά μας έχουμε φέρει σε επαφή διαφορετικές κοινωνικές ομάδες, καλλιεργητές, μεταποιητές, επιστήμονες, ερευνητές, ανθρώπους του πολιτισμού, για να αναδείξουμε αυτόν τον διατροφικό θησαυρό που έχουμε σήμερα».
Σημαντική παρουσία στο Συμπόσιο αποτέλεσε η κ. Σταυρούλα Φωτοπούλου, διευθύντρια της Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού που παρακολούθησε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εργασίες του συμποσίου για το χαρούπι, αναφέρθηκε στη σημασία της ένταξης του χαρουπιού στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της unesco επισημαίνοντας ότι είναι ιδιαίτερα αξιόλογο το γεγονός πως υπάρχουν παραγωγοί που ασχολούνται με το προϊόν και είναι αποφασισμένοι να μεταφέρουν την τεχνογνωσία τους και στις επόμενες γενιές.
Αλλα ας μάθουμε λίγα περισσότερα για το χαρούπι.
Ο κύριος Χάρης Κατερινόπουλος χημικός, καθηγητής του τμήματος Χημείας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης μας ενημερώνει ότι «πρόσφατα δεδομένα αναφέρουν ότι ο καρπός της χαρουπιάς είναι μείγμα πρωτογενών και δευτερογενών μεταβολιτών, με χαρακτηριστική παρουσία σακχάρων και ινών. Η σακχαρόζη είναι ο κύριος υδατάνθρακας ακολουθούμενη από φρουκτόζη και γλυκόζη. Η κύρια κυκλιτόλη είναι η D-pinitol αλλά υπάρχουν και ίχνη από μυο-ινοσιτόλη, D-(+)-χειρο-ινοσιτόλη, ονονιτόλη, σεκουοϊτόλη, και βορνεσιτόλη.
Τα φαινολικά, κυρίως παράγωγα βενζοϊκού και κινναμικού οξέος, είναι η πιο άφθονη κατηγορία πολυφαινολών με κύριους εκπροσώπους το γαλλικό οξύ και το γαλλικό μεθυλεστέρα. Οι καρποί είναι ιδιαίτερα πλούσιοι σε φλαβονόλες όπως η κερσετίνη, η μυρικετίνη, η κεμπφερόλη και γλυκοσιδικά παράγωγά τους. Περιέχουν επίσης τανίνες και μείγμα 17 αμινοξέων με τα ασπαρτικό, ασπαραγίνη, αλανίνη, γλουταμικό, λευκίνη και βαλίνη να αποτελούν το 57% της περιεκτικότητας των λοβών που αποτελούν επίσης εξαιρετική δεξαμενή καλίου και ασβεστίου».
Αλλά η ιστορία του χαρουπιού πηγαίνει πολύ πίσω στον χρόνο. Σύμφωνα με την κυρία Μαριάννα Καβρουλάκη, πειραματική αρχαιολόγο και ιστορικό διατροφής, «οι πληθυσμοί και οι εμπορικές συναλλαγές που έφτασαν στη Μεσοποταμία από την Ν. Αραβία και το Κέρας της Αφρικής, έφεραν μαζί τους χαρούπια, καταρχάς, ως ζωοτροφή αλλά επεξέτειναν τη χρήση τους και ως ανθρώπινη τροφή. Η συμπερίληψη τους στη μεγάλη λίστα τροφίμων -νεκρικών προσφορών προς ένα αξιωματούχο της 5ης Δυναστείας (2494-2345 π.Χ.) και ένα αλκοολούχο ποτό με βάση το χαρούπι (Papyri Anastasi 1205 π.Χ.) είναι δηλωτικά αυτού του είδους χρήσεων του καρπού, στην αρχαία Αίγυπτο.
Σύμφωνα με τις γραπτές μαρτυρίες, στον ελληνορωμαϊκό κόσμο το χαρούπι ήταν κυρίως τροφή ζώων ή είχε φαρμακευτική χρήση. Ο Διοσκουρίδης (10-90 μ.Χ.) απέδωσε στον καρπό φαρμακευτικές ιδιότητες.
Η πρώτη γνωστή συνταγή με χαρούπι βρίσκεται σε Βαβυλωνιακή πινακίδα η οποία χρονολογείται περίπου στα 1700 π.Χ. και αποτελεί την αρχαιότερη μέχρι σήμερα συλλογή συνταγών. Κρέας μαγειρεύεται με κρεμμύδια ασκαλώνια, χαρούπια, πράσα και σκόρδο.
Οι αρχαίοι Έλληνες, και οι Βυζαντινοί μπορεί να μην είχαν εντάξει το χαρούπι στη διατροφή τους, όμως στις ισλαμικές συνταγές του 14ου αι. κατέχει περίοπτη θέση το βυζαντινό murri, προϊόν ζύμωσης κριθαριού ή σιταριού μαζί με πολλά άλλα υλικά, μεταξύ των οποίων και το χαρούπι.
Το χαρουπόμελο, προϊόν αργής συμπύκνωσης, είναι αυτό που αναδείχθηκε σαν ένα από τα πιο δημοφιλή αναψυκτικά της ανατολικής Μεσογείου. Στην Κρήτη έγινε γνωστό ως χαρουμπία και σερβιριζόταν πάνω σε χιόνι. Ένα σερμπέτι δηλαδή, κατά τα πρότυπα των οθωμανικών.
Η γεύση του χαρουπιού υπαινίσσεται μέλι, καραμέλα και σοκολάτα, και χρησιμοποιήθηκε φυσικά ως υποκατάστατο αυτών. Τα χαρούπια καταναλώνονται στην ανθρώπινη διατροφή:
- ως χαρουπάλευρο
- ως σιρόπι από χαρούπια (χαρουπόμελο)
- ως πυκνωτικό κόμμι χαρουπιού πρόσθετο τροφίμων, που παράγεται αποκλειστικά από το σπόρο του χαρουπιού».
Δεύτερο δισέλιδο
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
Το χαρούπι στην Κρήτη
Τίτλος
Φάρμακο, αλλά και απάντηση
στην κλιματική αλλαγή
Πλάγιος
Έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση προϊόντων χαρουπιού μπορεί να έχει εξαιρετικά ευεργετικές ιδιότητες για τον ανθρώπινο οργανισμό. Παράλληλα είναι ένα δέντρο που αντέχει την ξηρασία και την ρύπανση των πόλεων
ΜΟΤΟ
Το χαρούπι τα επόμενα χρόνια και όσο επιβεβαιώνονται από την επιστημονική τεκμηρίωση οι απίστευτες ιδιότητές του, τόσο θα υιοθετείται και θα διευρύνεται η χρήση του σε ολόκληρο τον κόσμο
Δεν είναι μόνο διατροφική η αξία του χαρουπιού όπως μας διαβεβαιώνει ο κ. Χάρης Πρατσίνης χημικός ερευνητής ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ. «Το χαρούπι αλλά και τα φύλλα και ο φλοιός της χαρουπιάς, μπορούν να έχουν πολλαπλές φαρμακευτικές χρήσεις, όπως μαρτυρούν στοιχεία της παραδοσιακής ιατρικής από όλες τις μεσογειακές και αραβικές χώρες (Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Ισπανία, Μαρόκο, Τυνησία, Λίβανος, Ιορδανία, Ισραήλ, Τουρκία, Ιράκ, Ιράν).
Η σύγχρονη επιστήμη έχει αρχίσει να συγκεντρώνει πειραματικά δεδομένα, κυρίως από μελέτες σε πειραματόζωα, που φαίνεται να υποστηρίζουν αυτές τις χρήσεις. Για παράδειγμα, η αντιοξειδωτική δράση εκχυλισμάτων από το χαρούπι και το φλοιό της χαρουπιάς οδηγεί σε ελάττωση του οξειδωτικού φορτίου σε διάφορους ιστούς του οργανισμού. Ιδιαίτερα όσον αφορά το πεπτικό σύστημα, τα εκχυλίσματα του χαρουπιού φαίνεται να διαθέτουν και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, ενώ το κόμμι (κόλλα) από τον καρπό αναστέλλει τη βρεφική γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
Πολύ σημαντικές είναι και οι αντιδιαβητικές ιδιότητες των εκχυλισμάτων του φυτού, καθώς δρουν σε ένζυμα-κλειδιά για την έναρξη του διαβήτη τύπου-ΙΙ και βελτιώνουν τους δείκτες απορρόφησης και ανοχής γλυκόζης σε διαβητικά πειραματόζωα. Οι πλούσιες σε πολυφαινόλες φυτικές ίνες του χαρουπιού φαίνεται να επιδρούν ευεργετικά και στο ήπαρ των κουνελιών αναστέλλοντας τη δυσλιπιδαιμία που προκαλείται από διατροφή πλούσια σε χοληστερόλη.
Όλες οι παραπάνω πληροφορίες, καθώς και δεδομένα για πιθανές αγχολυτικές και αντικαταθλιπτικές ιδιότητες των προϊόντων της χαρουπιάς, θα απαιτήσουν περαιτέρω ερευνητική προσπάθεια για την οριστική επιβεβαίωσή τους, καθώς και για την ανίχνευση των ευεργετικών συστατικών του χαρουπιού και τη διαλεύκανση των μοριακών μηχανισμών που κινητοποιούνται».
Όσον αφορά την συσχέτιση του χαρουπιού με τις χρόνιες παθήσεις, η κυρία Ανδριάνα Καλιώρα διαιτολόγος-διατροφολόγος, καθηγήτρια στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο μας ενημερώνει ότι «σε πειραματικές μελέτες τα χαρούπια έχουν φανεί να ρυθμίζουν την υπέρταση ως αποτέλεσμα της βελτιωμένης ενδοθηλιακής λειτουργίας, της βελτιωμένης ελαστικότητας της αορτής και της βελτίωσης στη ροή του αίματος. Έχει επίσης βρεθεί ότι μειώνουν σημαντικά τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες.
Η ευαισθησία στην ινσουλίνη ως απόκριση στη θεραπεία με χαρούπι βελτιώνεται τόσο σε πειραματόζωα όσο και σε ανθρώπους. Επίσης, το χαρούπι είναι αποτελεσματικό στη μείωση της ολικής χοληστερόλης, της LDL χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα οφέλη των χαρουπιών στην υγεία του ανθρώπου συνδέονται κυρίως με την υψηλή περιεκτικότητά τους σε φυτικές ίνες και με την παρουσία πολλών και διαφόρων φαινολικών ενώσεων, ενώ περιέχουν πρωτεΐνες, ορισμένα σάκχαρα και μικρή ποσότητα λίπους. Όσον αφορά τις φυτικές ίνες στο χαρούπι, αυτές είναι ως επί το πλείστον αδιάλυτες, αλλά περιέχονται και διαλυτές σε μικρότερη ποσότητα. Οι αδιάλυτες ίνες χαρουπιού αποτελούνται κυρίως από κυτταρίνη και ημικυτταρίνη, στις οποίες ανήκουν οι ξυλάνες, μαννάνες και γλυκάνες. Επειδή δεν αφομοιώνονται καθόλου, οι αδιάλυτες φυτικές ίνες δεν αποτελούν πηγή θερμίδων, αλλά βοηθούν στη μείωση της πρόσληψης θερμίδων, στη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους αλλά και στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης διαφόρων μορφών καρκίνου. Οι διαλυτές ίνες επίσης μειώνουν το σάκχαρο και ρυθμίζουν τα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα. Επιπλέον, οι διαλυτές ίνες θεωρούνται ισχυροί ρυθμιστές της σύστασης του εντερικού μας μικροβιόκοσμου και μέσω αυτής της δράσης βελτιώνουν την υγεία και τον μεταβολισμό μας. Ως εκ τούτου, εικάζεται ότι συμβάλλουν στις θετικές επιδράσεις του χαρουπιού στη διαχείριση μεταβολικών διαταραχών και στην πρόληψη του διαβήτη και της παχυσαρκίας.
Σήμερα που η διατροφή μας βασίζεται σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, λευκό ψωμί, ζυμαρικά, ζάχαρη, τα χαρούπια, πλούσια σε φυτικές ίνες και φαινολικές ενώσεις, μπορεί να βοηθήσουν στη βελτίωση του μεταβολικού προφίλ μας και συνεπακόλουθα στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης καρδιαγγειακής νόσου και διαφόρων μορφών καρκίνου».
Δεν σταματούν, όμως, εδώ οι χρήσεις του χαρουπιού. Επί αυτού του θέματος ο κύριος Κρίτων Καλαντίδης Βιοτεχνολόγος φυτών, καθηγητής του τμήματος βιολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης, έχει πολλά να μας πει. «Οικονομικά η πιο σημαντική χρήση του χαρουπιού αυτή τη στιγμή (και τώρα της χαρουπιάς στο σύνολό της), είναι αυτή του κόμμεος των χαρουπιών (Locust-Bean Gum, LBG). To κόμμι του χαρουπιού, είναι ένας πηκτικός παράγοντας που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία τροφίμων. Το κόμμι χαρουπιών χρησιμοποιείται ως πηκτικό και σταθεροποιητής για την αντικατάσταση του λίπους σε προϊόντα χαμηλών θερμίδων ή ως υποκατάστατο της γλουτένης.
Η χαρουπιά καλλιεργείται ευρέως στη βιομηχανία φυτωρίων κηπευτικών ως καλλωπιστικό φυτό για μεσογειακά κλίματα και άλλες εύκρατες περιοχές σε όλο τον κόσμο, όντας ιδιαίτερα δημοφιλές στη Μεσόγειο αλλά και στην Καλιφόρνια και την Αυστραλία. Η Χαρουπιά είναι πολύ ανθεκτική στην ξηρασία, εφόσον δεν καλλιεργηθεί με σκοπό τη συγκομιδή καρπών, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη σχεδίαση τοπίου ξηροφυτικών κήπων αλλά και σε πάρκα, όπως επίσης σε δασώσεις ιδίως ξηροφυτικών περιοχών. Καθώς δε αντέχει στην ατμοσφαιρική ρύπανση των πόλεων γίνεται όλο και δημοφιλέστερη για την χρήση της στο αστικό τοπίο, όπως σε πλατείες, πεζοδρόμια κ.α.
Τέλος οι χαρουπιές παρέχουν επίσης ξύλο που χρησιμοποιείται για την κατασκευή σκευών και κάρβουνου βραδείας καύσης και εκχυλίζεται για να αποδώσει έναν παράγοντα βαφής υφασμάτων».
Ας κρατήσουμε την παρατήρηση σχετικά με την ανθεκτικότητα της χαρουπιάς στην ξηρασία. Με δεδομένη την έλευση του φαινομένου της ερημοποίησης λόγω της κλιματικής αλλαγής, είναι απαραίτητη η στροφή σε νέες πιο ανθεκτικές καλλιέργειες όπως το χαρούπι, που αντέχουν σε άνυδρες συνθήκες και μπορούν να αποτελέσουν απάντηση στην αντιμετώπιση της μείωσης της βροχόπτωσης, αποτελώντας ταυτόχρονα μια εναλλακτική καλλιέργεια με μηδενικό κόστος φροντίδας και υψηλό εισόδημα για τον παραγωγό.
Αν έπειτα από όλα αυτά, έχετε εντυπωσιαστεί και σκέφτεστε να εντάξετε τα προϊόντα χαρουπιού στο καθημερινό σας διαιτολόγιο, τότε σίγουρα έχετε μια λαμπρή ιδέα.
Το χαρούπι τα επόμενα χρόνια και όσο επιβεβαιώνονται από την επιστημονική τεκμηρίωση οι απίστευτες ιδιότητές του, τόσο θα υιοθετείται και θα διευρύνεται η χρήση του σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σήμερα που έχουμε προ των πυλών μια παγκόσμια διατροφική και ενεργειακή κρίση, ενδέχεται το χαρούπι να μας σώσει για άλλη μια φορά, καθιστάμενο μέρος μιας συνολικής αναδιάρθρωσης του παραγωγικού τομέα της χώρας μας.
Έχω αναφέρει σε πολλά μου άρθρα τον τελευταίο καιρό για την αξία της κινητοποίησης των τοπικών κοινωνιών και της αυτοδιαχείρισης των ζητημάτων ανάπτυξης.
Σήμερα καταλήγω στην σκέψη ότι εκτός από την αξία των συλλογικοτήτων για την βέλτιστη διαχείριση της τοπικής οικονομίας και του πολιτισμού, είναι απαραίτητη και η ηγεσία μιας οραματικής προσωπικότητας που δεν χάνει με τίποτα την κεντρική ιδέα και κινητοποιεί γη και ουρανό για την υλοποίηση ενός στόχου.
Η Κορίνα Μηλιαράκη, μαζί με όλους τους συντελεστές αυτής της σπουδαίας αναπτυξιακής και ταυτόχρονα πολιτισμικής επιτυχίας, σας ευχαριστούμε εκ βάθους καρδίας, γιατί μας εμπνέετε ώστε να γίνουμε καλύτεροι και αποφασιστικότεροι, ο καθένας μας στον τόπο του, διότι καμία ανάπτυξη δεν είναι εφικτή, αν δεν περικλείει μέσα της την ιδέα της συλλογικής δράσης και το τοπικό στοιχείο.
